Tác giả: HƯƠNG THU
Chúng tôi đến thăm đền thờ Cụ Lương Văn Chánh – vị Thành Hoàng của vùng đất Phú Yên vào một buổi chiều tháng Bảy, theo lịch trình đi thực tế của Trại sáng tác Phú Yên 2025 do Trung tâm UNESCO Nghiên cứu Văn chương VN tổ chức.
Trong cái nắng vàng ong, trước mắt chúng tôi là một khoảng sân rộng nhìn có vẻ hoang sơ, cô tịch, nhưng khi đi qua chiếc cầu nhỏ để vào bên trong khu lưu niệm, ngôi đền hiện ra uy nghiêm, cổ kính trên một khoảng sân lát gạch đỏ khá rộng, với nhiều cây xanh.
Điểm nổi bật thu hút mọi người khi đến đây có lẽ là cây Bồ đề cổ thụ với số tuổi được xác định ít nhất 192 năm, nằm đối diện với ngôi đền, có bộ rễ nổi trên mặt đất chia ra làm ba cổng với hình thù thiên tạo đầy nghệ thuật. Chung quanh khu đền là những lối đi lát gạch đỏ với những hàng cây thẳng tắp cao vút.
Cách ngôi đền một quãng độ vài trăm mét là khu mộ của cụ Lương Văn Chánh, nằm trên một gò đất cao mang đậm nét cổ kính.
Sự phôi phai của thời gian khắc đậm trên ngôi mộ càng làm tăng thêm sự uy linh của bậc tiền hiền đã từng khai khẩn vùng đất này để có một Phú Yên tươi đẹp ngày hôm nay. Chung quanh vòng tường thành bao bọc ngôi mộ cổ, ở bốn góc người ta xây bốn trụ với hình búp sen trên đỉnh. Trước mặt là hương án và một bức bình phong. Theo nhận xét của riêng tôi, đây là lối kiến trúc cổ của người miền Trung nước ta.
Ngoài cây Bồ đề 192 tuổi, nét đẹp nghệ thuật đậm chất cổ kính của ngôi đền chính là chiếc cổng nhỏ, lối đi vào bên trái nhìn từ ngoài vào của cụm kiến trúc Tam quan bao gồm một cổng chính, và hai cổng phụ hai bên. Cổng phụ bên trái được tạo thành bởi một thân cây cổ thụ có tán rộng xanh um, tỏa mát cả một vùng. Phần thân cây uốn lượn như một con rồng nằm chầu, đầu gác lên cổng và cả thân mình nằm ôm chiếc cổng với những chân rồng bám trụ vào đất một cách vững chãi.
Những lớp gạch thô, đất đá, rêu cỏ – chứng tích của thời gian… tất cả đã như những nét chấm phá độc đáo, tạo thành một tác phẩm tuyệt tác kết hợp giữa con người và thiên nhiên.
Chúng tôi vào thắp hương viếng cụ. Đứng trước điện thờ uy nghiêm, tôi đã nghĩ về bậc tiền hiền dày công khai khẩn vùng đất hoang vu thành xứ Nẫu với bao cảnh sắc xinh đẹp ngày hôm nay, nơi có núi, có biển, có những cánh đồng xanh ngời ngợi, mùa lúa chín vàng ươm. Chính nơi đây, bước chân người thiên cổ đã từng qua, đã đổ xuống bao giọt mồ hôi cho đất trổ mầm xanh biếc. Xin cúi đầu tạ ơn vị Thành Hoàng của đất Phú Yên.
Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu, danh nhân lịch sử Lương Văn Chánh nguyên quán ở xã Phụng Lịch (hay Phượng Lịch), huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, tuy nhiên, theo một tài liệu khác được viết bởi tác giả Trần Viết Ngạc, trong bài viết “Lương Văn Chánh Người khai phá đất Phú Yên” đăng trên tạp chí Xưa và Nay số 106 ra tháng 12 năm 2001, trang 26-27 cho biết quê Lương Văn Chánh ở làng Tào Sơn, xã Ngọc Lĩnh, huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa.
Cũng theo Trần Viết Ngạc: Năm 1593, Lương Văn Chánh theo Nguyễn Hoàng ra Bắc và cùng lập được nhiều chiến công ở Sơn Nam và Hải Dương trong hai năm 1593 và 1594 và được vua Lê Thế Tông tấn phong làm Đặc tiến Phụ quốc Thượng tướng quân.
Đến năm 1597, ông Lương Văn Chánh đang là Tri huyện Tuy Viễn, trấn An Biên, nhận sắc lệnh của chúa Nguyễn Hoàng đưa chừng 4.000 lưu dân vào khai khẩn vùng đất phía Nam của Đại Việt từ đèo Cù Mông đến đèo Cả (địa bàn tỉnh Phú Yên ngày nay). Ông đã cùng lưu dân từng bước khẩn hoang, lập ấp. Bỏ nhiều công sức , để tạo nên những làng mạc đầu tiên trên vùng châu thổ sông Cái, sông Đà Diễn (Đà Rằng ngày nay).
Có lẽ ông là một trong những người nhận được nhiều sắc phong nhất. Tại đền thờ, chúng tôi thấy hiện nay còn lưu giữ 14 sắc phong của hai triều Lê, Nguyễn ban cho bậc tiền hiền Lương Văn Chánh với nhiều tước vị như: Bảo quốc chi thần, Bảo quốc Hộ dân chi thần, Phù Quân công, Thần bảo Hộ dân, Hựu Thuận Phong công, Tỉnh Tiết, Dục bảo Trung hưng Thượng đẳng thần…
Khu di tích đền thờ và mộ cụ Lương Văn Chánh đã được Bộ Văn hoá Thông tin Việt Nam công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia vào năm 1996. HT
