Tác giả: MINH HỒNG NHÂN

Mẹ ơi, hôm qua bạn bè rủ con vào chùa chụp ảnh lễ Vu Lan, lòng con chợt nhói lên nỗi đau xưa cũ. Mẹ ơi, ngoài kia phố phường rợp sắc đỏ, cổng chùa nhà mình lại lồng lộng đèn hoa…

Con nhớ mẹ kể mẹ sinh ra trong một gia đình hiếu học. Ông ngoại – một quan chức cấp cao ở Mỹ Tho – là một người uyên bác, giỏi chữ nghĩa – không chỉ dạy mẹ lễ nghi, cầm kỳ thi họa, mà còn gieo vào mẹ niềm yêu mến văn chương.

Ngày còn bé, mẹ được học chữ Hán trước cả chữ quốc ngữ, và chính tay ông ngoại đã chỉ bảo mẹ đọc Lý Bạch, Victor Hugo, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương từ năm mười tuổi. Nhà ngoại có một hàng tủ sách gỗ mun đen bóng, mùi giấy bạc thếch hoà quyện cùng mùi hoa hồng thoang thoảng, ở góc phòng có một nàng thư nữ cổ điển mong manh, giỏi tiếng Pháp, giỏi nữ công gia chánh hay ngồi đọc thơ.

Nền học vấn ấy theo mẹ suốt đời. Nhưng mẹ không chọn sống bằng chữ nghĩa. Mẹ lặng lẽ, khéo léo, dồn hết mọi tài năng vào từng đường may, từng món ăn, từng cách cài khuy, buộc tóc cho con. Mẹ không hay nói nhiều. Mẹ để chữ nghĩa nằm lại trong tâm tư, còn đôi tay thì không bao giờ ngơi nghỉ.

Con nhớ những buổi trưa hè êm ả, mẹ ngồi bên máy may cạnh cửa sổ, đạp chân đều đặn, ánh nắng xuyên qua giàn thiên lý in những đốm vàng tinh nghịch trên tóc mẹ đen nhánh. Tay mẹ thoăn thoắt xếp nếp áo, thêu viền khăn, mẹ vừa may vừa ngâm thơ, từng đường kim đều tăm tắp, đẹp đẽ, đầy cảm xúc.

Vậy mà cuộc đời mẹ, lạ lùng thay, chẳng phải là một bài thơ xuôi tai. Mẹ giống như một bài thất ngôn bát cú bị số mệnh làm sai niêm luật. Người ta thường khen mẹ hiền, mẹ đảm, nhưng ít ai biết phía sau bếp lửa rực hồng ấy là cả một vùng tối cô độc – vùng quạnh vắng đã nhốt chặt trong những câu thơ, trong những bài ca cổ mà mẹ vẫn ngân nga mỗi lúc đưa võng cho tụi con, trong những trang nhật ký mẹ viết.

Mẹ say mê thơ Hồ Xuân Hương, mẹ hay ngâm thơ của nữ sĩ họ Hồ bằng giọng bàng bạc ưu tư của một kiếp người như thể thấu hết nỗi truân chuyên lẩn khuất sau chữ nghĩa tài hoa. Con còn nhớ có lần mẹ vừa lau chén cơm dọn bữa, vừa ngâm khe khẽ: “Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn, trơ cái hồng nhan với nước non.” (1) Lúc ấy, con còn nhỏ, con chưa hiểu được nỗi xót xa nằm sau những từ ngữ buồn bã ấy. Mãi sau này, khi đi qua đoạn đời làm đàn bà buồn nhiều hơn vui, con mới ngờ ngợ nhận ra: Mẹ phóng khoáng mà phải sống trong bổn phận, khuôn phép. Mẹ khát khao những chân trời cao rộng, mẹ giỏi nhiều thứ nhưng cả đời chỉ quanh quẩn chợ búa – chăm con.

Ba mất khi em gái út mới chập chững biết đi. Mẹ nuốt nước mắt vào trong, gánh cả bầu trời cho con được lớn lên vẹn tròn. Mẹ sống một đời không oán trách, sự góa bụa của mẹ không phải là một bi kịch mà là lựa chọn của trách nhiệm và lòng tự trọng. Nhiều người ngắm nghía, nhưng mẹ chọn ở vậy nuôi anh em con, chọn vừa làm cha vừa làm mẹ. Mẹ không vùng vằng với số phận, không đầu hàng khó khăn. Mẹ mang thơ ca vào món canh hẹ đậu hũ ngày đông, vào chén chè đậu xanh hầm củ năng ngày hè, vào bánh trung thu sánh dẻo con ăn mỗi ngày rằm tháng tám. Mỗi bữa cơm mẹ dọn ra như một bài thơ ngũ ngôn sắc màu.

Mẹ dạy con may, dạy con nấu, dạy con học chữ, dạy con vẻ đẹp trác tuyệt của văn chương. Nhưng con là đứa con gái ngổ ngáo, hướng ngoại, thích giải toán hơn đọc sách, mê đi chơi ngoài phố hơn ở nhà loanh quanh bên mẹ. Con chán ghét việc bếp núc. Con chỉ thích làm theo ý mình, con luôn thấy mẹ không hiểu được suy nghĩ của con, mẹ nói chưa hết câu con đã sẵn sàng một lời gì đó trong đầu để đáp lại. Con vụng về, luôn lóng ngóng với nữ công, xỏ kim là đứt tay, vào bếp là khét nồi. Có lần vì mãi gay gắt tranh cãi không chịu theo nghề mẹ chọn, con bị phỏng, mẹ

thở dài, bước lại cầm tay con xem chỗ bị thương, rồi nhẹ nhàng nói: “Thôi không sao, ai cũng có một cách để sống đẹp. Con chọn đường con đi, miễn sao đừng quên gốc rễ nhà mình là được.”

Khi con đã đủ lớn để hiểu hết nghĩa hai chữ “gốc rễ”, bệnh tim đã cướp mất mẹ thân yêu của con rồi. Con vẫn không nấu ăn giỏi, không thêu may đẹp như mẹ, nhưng con đã biết yêu quý, trân trọng những gì mẹ từng làm. Đã biết cúi đầu khi ngửi thấy mùi canh khổ qua người ta hầm kỹ, khi nghe tiếng máy may nhịp nhàng vọng ra từ cửa sổ nhà ai đó trên những dặm đường lang thang của con. Con nhận ra mẹ từng gieo vào con nhiều điều hơn cả chữ nghĩa, bằng cả một đời, mẹ sống chân phương và nhân hậu.

Mỗi khi mệt nhọc, con thích quay về mảnh sân cũ nhà mình, ngồi dưới tán ngọc lan xưa ba trồng cho mẹ trước khi đi xa. Hương ngọc lan cũng như tâm hồn mẹ, giản dị mà thẳm sâu, dịu dàng mà thơm ngát.

Mẹ ơi, nếu bên kia sông sinh tử có hoa đăng vàng chở ước mơ và làn khói trầm hương mang ảo diệu, mẹ có nghe thấy tiếng con gọi? Con ước được như ngày xưa, được nằm trong võng mẹ đong đưa, nghe ca dao, nghe thơ Hồ Xuân Hương qua giọng mẹ du dương trong trẻo, và nhìn vào mắt mẹ hiền lành, thầm kín niềm kiêu hãnh. Mẹ ơi, mẹ như cánh sen giữa trăng nước, như hạc trắng giữa sương khói mây ngàn.(2)

Mùa Vu Lan, áo con cài hoa trắng.

Nhưng trong con, mẹ mãi mãi đóa Hồng.

Vu Lan, 2025

Bài và ảnh: Hồng Minh Nhân

P/S: (1): trích từ bài Tự tình của thi sĩ Hồ Xuân Hương

(2): Mượn ý từ hai câu thơ của nữ sĩ Hồ Xuân Hương, bản dịch của Phạm Trọng Chánh, bài : Trấn Bắc tự :

“Trăng nước sóng lồng sen nõn cánh/ Khói hương tàn báu hạc bay ngàn”.